Bé Chín kể chuyện cho các Bảy nghe nè!

Các Bảy ơi, có ai còn nhớ mình từng nối đuôi nhau, vừa hát vừa cười ngặt nghẽo. Trò chơi ai cũng có thể tham gia, không phân biệt lứa tuổi nên rất dễ dàng gắn kết.

"Rồng rắn lên mây - Có cây núc nác - Hỏi thăm thầy thuốc - Có nhà hay không?"

Đó chính là Rồng rắn lên mây - một trò chơi tập thể quen thuộc của tụi nhỏ ngày xưa.

Một người làm thầy thuốc, đứng một mình.

Những người còn lại xếp hàng nối đuôi nhau như con rắn, tay nắm áo hoặc vai người trước.

Vừa đi vừa hát, vừa lượn lờ quanh thầy thuốc.

Khi thầy thuốc nói “Có!”, sẽ diễn ra phần hỏi đáp dí dỏm rồi… đuổi bắt cái đuôi – tức người cuối hàng! Ai bị bắt sẽ làm thầy thuốc mới. Vậy là cả nhóm được chơi hoài không chán!

Rồng rắn giúp các Bảy nhỏ ngày xưa rèn luyện sự nhanh nhẹn, linh hoạt, biết phối hợp nhịp nhàng và làm việc nhóm. Đó là cách chơi mà học, học mà chơi!

Câu chuyện đằng sau bài đồng dao đó là một trò chơi dân gian là một tổng thể diễn xướng mang tính tổng hợp, mang nhiều yếu tố văn hóa và nghệ thuật khác nhau.

Muốn tìm hiểu cội nguồn lịch sử của nó ta phải lí giải cùng lúc nhiều yếu tố. Đây là con đường mà nhà bác học Nguyễn Văn Huyên (theo sự tôn vinh của GS Hà Văn Tấn), từ nửa đầu thế kỉ trước, đã làm khi giải mã bài đồng dao “Chi chi chành chành”.

Kinh nghiệm và phương pháp của nhà dân tộc học số một Việt Nam này được chúng tôi vận dụng vào trường hợp “Rồng rắn lên mây”.

Đây là bài đồng dao khó hiểu vì tính đứt đoạn các mệnh đề, các thông báo của nó. Các hình ảnh được xướng lên có vẻ ngẫu nhiên ráp lại, không ăn nhập với nhau. Có nhiều bài đồng dao kiểu này.

Tên trò chơi “Rồng rắn lên mây” là lấy từ câu mở đầu của lời xướng. Điều này thường thấy trong việc gọi tên các bài bản dân ca.

Vậy nó nói lên điều gì? Trước hết, bằng trực quan, ta thấy nó mô tả chuỗi người nắm áo nhau chuyển động ngoằn ngoèo như hình rồng rắn.

Tuy nhiên, rồng thường là vật thiêng, rắn thường là vật dữ, đáng sợ, vậy tại sao nó lại được trẻ em sử dụng để vui đùa?

Nhưng khi đặt vào thực hành trò chơi thì ta nhận ra ngay đây là động thái đoàn người xếp chuỗi vận động vòng tròn hoặc uốn lượn.

Đội hình này tồn tại ở nhiều diễn xướng dân gian mà chúng ta còn biết tới: hơn 2000 năm trước, trên trống Đông Sơn đã có những đoàn 6 người hàng dọc, cầm theo nhạc cụ tiến đến ngôi nhà đang tiến hành nghi lễ.

Các lễ hội Phật trong thời Bắc thuộc chắc chắn đã có đoàn người diễu quanh tháp tiến hành nghi lễ.

Tục đâm trâu hay lễ hội cồng chiêng Tây Nguyên cũng mang động thái diễu hành.

Các loại nghi thức cầu đảo của thầy pháp cũng có động thái diễu hành quanh đàn hoặc quanh mộ...

Chỉ riêng một dấu hiệu này ta thấy nó chưa tập trung ở một nguyên mẫu diễn xướng nào, hay nói cách khác, thông tin về nguyên mẫu hãy đang phân tán ra nhiều khả năng khác nhau.

Ta thấy những dấu hiệu lạ: “Có cây núc nác!” Hơn nữa, núc nác chính là đầu vị trong bài thuốc cúng giải trùng tang của nhà chùa, của thầy pháp.

Về cơ bản bài thuốc đó gồm: núc nác – hùng hoàng (hoặc chu sa) – lá mỏ (lá một loài dây leo) – gỗ vông… Bao giờ núc nác cũng đứng đầu.

Không tin lên chùa Hàm Long (Bắc Ninh) hỏi các thầy chùa sẽ rõ.

Đến đây, chuỗi dấu hiệu đã hoàn chỉnh: Diễu hành nghi lễ + thuốc giải trùng tang + phù chú điểm âm binh + kinh đọc dặn vong người chết trùng + hành vi chống lại định mệnh.

Độ tích tụ dấu hiệu có định hướng rõ ràng trong một trò chơi nhỏ, cho ta thấy, trò chơi “Rồng rắn lên mây” đã mô phỏng nghi lễ giải trùng tang của thầy cúng thầy pháp vẫn thường thực hành trong nghi lễ.

Mỗi trò chơi dân gian đều mang trong mình một phần linh hồn văn hóa.

Dù thời đại có đổi thay, việc chơi - hiểu - và giữ lại những giá trị như Rồng rắn lên mây chính là cách các Bảy hôm nay góp phần giữ gìn ký ức tập thể của cả một dân tộc.

Thật ra thì Chín biết còn nhiều biến thể trò chơi theo thời gian và theo từng địa phương khác nữa giống như là: “bé Ba ở xóm trên lúc chơi bé sẽ đọc “Rồng rắn lên mây - có cái cây nhúc nhích - có ông chủ ở nhà hông?”

Vậy nên các Bảy hãy thử comment cho Chín biết ở xóm bạn trò chơi này được chơi như nào nhaa.